‘Chợ’ tinh trùng trên Facebook

“Tôi là cựu quân nhân 31 tuổi, cựu cầu thủ bóng bầu dục bán chuyên”, một người dùng Facebook viết. “Cao 1m83, tóc nâu sẫm, mắt nâu”, một người khác mời chào. “Tôi khỏe mạnh, vóc dáng cân đối, đến phòng tập ba lần một tuần”, người thứ ba giới thiệu.

Theo Telegraph, những hồ sơ này trông giống quảng cáo hẹn hò, nhưng mục đích của họ không phải là tìm kiếm sự lãng mạn. Họ đang cung cấp tinh trùng cho người lạ trên “Sperm Donors UK”, một nhóm Facebook có hơn 17.500 thành viên.

Đây là một trong hàng chục nhóm trực tuyến, nơi phụ nữ, dù đơn thân hay có bạn đời, có thể “mua sắm” người hiến tặng tiềm năng. Giọng điệu các bài đăng thay đổi đột ngột, từ mong muốn nhân văn giúp người khác thực hiện ước mơ, đến những lời đề nghị đáng lo ngại như “tinh trùng miễn phí” để đổi lấy quan hệ tình dục. Đối với các chuyên gia, hoạt động giao dịch không được kiểm soát này đang đặt ra những câu hỏi đáng báo động.

Tại Anh, trong những thập niên giữa thế kỷ 20, hiến tinh trùng là một hoạt động ẩn danh, thường do các bác sĩ tự sắp xếp một cách kín đáo và không có hồ sơ lưu trữ chính thức. Bước ngoặt lớn là sự ra đời của Đạo luật Phôi thai và Thụ tinh Nhân tạo năm 1990, lần đầu tiên thiết lập một khung pháp lý toàn diện cho việc hỗ trợ sinh sản, nhưng vẫn duy trì quyền ẩn danh tuyệt đối cho người hiến tặng.

Một sự thay đổi mang tính cách mạng đã diễn ra vào năm 2005, khi chính phủ Anh bãi bỏ quyền ẩn danh của người hiến tinh trùng. Kể từ thời điểm đó, bất kỳ đứa trẻ nào được sinh ra từ tinh trùng hiến tặng đều có quyền hợp pháp để biết danh tính của người cha sinh học khi tròn 18 tuổi. Mặc dù quyết định này được đưa ra vì lợi ích tốt nhất của đứa trẻ, nó đã gây ra một hệ quả không lường trước khi số lượng người tình nguyện hiến tặng sụt giảm nghiêm trọng.

Ngoài ra, quy trình hiến tinh trùng chính thức được giám sát chặt chẽ bởi Cơ quan Phôi thai và Thụ tinh Nhân tạo (HFEA). Người hiến tặng tại các phòng khám được cấp phép phải trải qua sàng lọc y tế toàn diện để loại trừ các bệnh di truyền và truyền nhiễm. Người hiến chỉ nhận một khoản phụ cấp nhỏ, và mọi hình thức trả tiền khác đều bị cấm.

Tuy nhiên, con đường chính thống này có hai rào cản lớn là chi phí và sự khan hiếm. Chi phí cho một mẫu tinh trùng dao động t900-1.300 bảng Anh, chưa kể các dịch vụ hỗ trợ sinh sản như bơm tinh trùng vào tử cung (IUI) có giá khoảng 1.500 bảng mỗi chu kỳ. Nguồn cung chính thức cũng thiếu hụt trầm trọng, một phần vì luật pháp giới hạn tinh trùng của một người hiến chỉ được dùng để tạo ra tối đa 10 gia đình, nhằm giảm nguy cơ quan hệ cận huyết ngoài ý muốn. Theo một nghiên cứu của tạp chí Human Fertility, thời gian chờ đợi trung bình cho tinh trùng hiến tặng tại các phòng khám ở Anh có thể kéo dài từ 6 đến 12 tháng.

Các chuyên gia nhận định sụt giảm nguồn cung này, kết hợp với nhu cầu làm cha mẹ ngày càng tăng (đặc biệt từ phụ nữ đơn thân và các cặp đôi đồng giới), tạo ra một tình trạng khan hiếm trầm trọng trong hệ thống chính thức. Chính sự mất cân bằng cung cầu này, cùng với chi phí đắt đỏ của các phòng khám tư nhân, đã trở thành mảnh đất màu mỡ cho sự trỗi dậy của Internet và sau đó là mạng xã hội.

Ngoài các nhóm Facebook, một startup tên “The Y Factor” ra mắt vào tháng 6, tự quảng cáo là “phương thức hiện đại và có đạo đức” để kết nối người hiến và người nhận. Ứng dụng này hoạt động tương tự một ứng dụng hẹn hò, cho phép người dùng tạo hồ sơ, tải ảnh và nêu rõ phương thức thụ thai mong muốn, từ “tự làm” tại nhà đến “tự nhiên” (quan hệ tình dục). Sofie Hafström Kritsotaki, đồng sáng lập ứng dụng, cho biết khoảng 70% người hiến tặng miễn phí, trong khi một số người nhận sẵn sàng trả 50-100 bảng để bồi thường chi phí đi lại.

Bất chấp sự tiện lợi, HFEA cảnh báo rằng việc tìm người hiến qua mạng xã hội, bỏ qua các bước sàng lọc y tế, bảo vệ pháp lý và kiểm tra tâm lý, là một hành động “đốt cháy giai đoạn” đầy rủi ro, đầu tiên là về sức khỏe và xã hội. Năm 2016, Simon Watson gây chấn động khi tuyên bố đã làm cha của 800 đứa trẻ thông qua việc bán tinh trùng không kiểm soát trên mạng. Các chuyên gia sinh sản gọi đây là hành vi “gây xáo trộn sâu sắc”, làm tăng nguy cơ “loạn luân vô tình” trong tương lai.

Thứ hai là rủi ro pháp lý. Đầu năm nay, tòa án gia đình phải công khai danh tính Robert Charles Albon, kẻ tự xưng đã có hơn 180 con, để cảnh báo cộng đồng. Sau khi hiến tinh trùng cho một cặp đồng tính nữ, Albon cố gắng đòi quyền làm cha mẹ và có tên trên giấy khai sinh, dù các cáo buộc của ông ta bị thẩm phán bác bỏ và mô tả là “mang tính thao túng”. Nina Barnsley, Giám đốc Mạng lưới Thụ thai từ người hiến (DCN), nhấn mạnh: “Người hiến có thể bị coi là cha mẹ hợp pháp, và người mẹ cũng dễ bị tổn thương khi người đàn ông đưa ra yêu sách đối với đứa trẻ. Sự rõ ràng về mặt pháp lý này không tồn tại bên ngoài phòng khám”.

Đối với những người như Natalie Lovejoy, 42 tuổi, việc xin tinh trùng hợp pháp là bất khả thi về tài chính. Vì thế, cô đã thử các nhóm Facebook nhưng cảm thấy “nhếch nhác” vì nhiều người “khăng khăng chỉ thụ tinh tự nhiên” hoặc có vẻ là “những kẻ hiến tặng hàng loạt”. Cô tìm đến The Y Factor như một giải pháp trung gian có vẻ an toàn hơn, nhưng vẫn thừa nhận sự mệt mỏi: “Vẫn chưa gặp được ai, và tôi nhận ra các ứng dụng hẹn hò thật tồi tệ”.

Trong khi đó, Meta, công ty mẹ của Facebook, cho biết đang điều tra nhóm Sperm Donors UK. Theo chính sách của công ty, việc quảng cáo hiến tặng dịch cơ thể người (như tinh dịch) được cho phép nhưng việc mua, bán hoặc trao đổi những vật liệu này thì bị cấm.

Bình Minh (Theo Telegraph)