Đang ở ngưỡng cửa đại học, Tuấn Anh, 19 tuổi, bàng hoàng khi bác sĩ chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối – đồng nghĩa những năm tháng sắp tới gắn liền với bệnh viện, mỗi tuần ít nhất ba lần lọc máu.
Vài tháng trước, Tuấn Anh, ở TP HCM, thường xuyên đau đầu, choáng váng nhưng chần chừ đi khám vì bận thi học kỳ. Đến khi các cơn đau đầu dữ dội buộc phải nhập Bệnh viện Thống Nhất, kết quả cho thấy thận đã tổn thương nặng, chức năng lọc gần như mất hoàn toàn.
Bác sĩ xác định Tuấn Anh bị viêm cầu thận IgA gây suy thận, nếu được phát hiện sớm từ khi chưa triệu chứng, bệnh có thể điều trị ổn định, thậm chí hồi phục. Song, do bệnh phát hiện ở giai đoạn muộn, chàng trai buộc phải chạy thận, cho đến khi tìm được người hiến thận phù hợp để ghép.
Lọc máu chạy thận tại Bệnh viện Thống Nhất. Ảnh: Phùng Tiên
Tuấn Anh là một trong hơn 10 triệu người Việt mắc bệnh thận mạn tính, căn bệnh đang có xu hướng trẻ hóa nhanh. Mỗi năm, Việt Nam ghi nhận thêm khoảng 8.000 ca mắc mới, trong đó hàng chục nghìn người phải lọc máu định kỳ để duy trì sự sống. Tỷ lệ tử vong do bệnh này đứng thứ 8 trong số 10 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Tại nhiều bệnh viện, số bệnh nhân tuổi 20-30 bị suy thận có chiều hướng tăng nhanh.
PGS.TS.BS Nguyễn Bách, Trưởng khoa Nội thận – Lọc máu, Bệnh viện Thống Nhất, cho biết nếu trước đây suy thận chủ yếu gặp ở người lớn tuổi do biến chứng từ tiểu đường và tăng huyết áp, thì nay ngày càng nhiều bệnh nhân từ 17 đến 45 tuổi được chẩn đoán. Trong đó, viêm cầu thận IgA là nguyên nhân hàng đầu.
Đây là một bệnh tự miễn, hình thành khi kháng thể IgA lắng đọng, gây viêm và tổn thương bộ lọc của thận. Bệnh thường khởi phát sau một đợt viêm họng hoặc cảm cúm tưởng chừng vô hại. Ở những người có cơ địa nhạy cảm, hệ miễn dịch thay vì bảo vệ cơ thể lại quay sang tấn công chính quả thận của mình. Thống kê tại Bệnh viện Thống Nhất cho thấy trong hơn 300 bệnh nhân trẻ tuổi được sinh thiết thận, có đến 70% mắc bệnh thận IgA.
Sự nguy hiểm của căn bệnh này nằm ở chỗ nó diễn tiến âm thầm, gần như không có triệu chứng rõ rệt ở giai đoạn đầu. Nhiều người chỉ phát hiện khi bệnh đã ở giai đoạn cuối, buộc phải lọc máu hoặc ghép thận. Trong khi đó, nếu được tầm soát và can thiệp sớm, họ hoàn toàn có thể sống khỏe mạnh hàng chục năm.
Bên cạnh bệnh lý tự miễn, lối sống và thói quen tùy tiện đang đẩy nhiều người trẻ đến bờ vực suy thận. Việc lạm dụng thuốc giảm đau nhóm NSAID (như ibuprofen, diclofenac) để trị đau đầu, đau bụng kinh mà không có chỉ định có thể gây tổn thương ống thận. Một cô gái 22 tuổi đã phải lọc máu suốt đời sau khi uống 250 viên “giảm cân” không rõ nguồn gốc trong một tháng, dẫn đến suy gan, suy thận cấp không thể hồi phục.
Ngoài ra, béo phì, hút thuốc, chế độ ăn nhiều muối, lạm dụng thức ăn nhanh và nước ngọt đang làm gia tăng các rối loạn chuyển hóa như tăng huyết áp và tiền đái tháo đường ở giới trẻ. “Nhiều trường hợp người trẻ bị tăng huyết áp thực chất là do bệnh thận gây ra. Vì vậy, bất kỳ ai bị tăng huyết áp ở tuổi trẻ cũng nên kiểm tra chức năng thận”, bác sĩ Bách nhấn mạnh.
Vấn đề cốt lõi là các triệu chứng ban đầu của bệnh thận rất mơ hồ và dễ bị bỏ qua, chẳng hạn mệt mỏi, phù nhẹ hoặc huyết áp tăng không đáng kể. Một chương trình tầm soát cộng đồng do Bệnh viện Thống Nhất thực hiện ghi nhận khoảng 9,8% người trong độ tuổi lao động có bệnh thận tiềm ẩn mà không hề hay biết. Nếu không được tầm soát và điều trị sớm, bệnh âm thầm tiến triển thành suy thận giai đoạn cuối, buộc phải lọc máu hoặc ghép thận, gây nhiều hệ luỵ đến người bệnh và gia đình, xã hội.
Khám sức khoẻ, xét nghiệm định kỳ có thể giúp phát hiện sớm và xử lý kịp thời các bất thường ở thận, ngăn diễn tiến thành suy thận mạn tính. Ảnh: Quỳnh Trần
Bác sĩ khuyến cáo không tự ý dùng thuốc, lá cây hay sản phẩm được quảng cáo “làm đẹp”, “thải độc”, “giảm cân” khi chưa biết rõ thành phần và tình trạng chức năng thận. Khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường như phù, tiểu đêm, đau đầu, tăng huyết áp, cần đi khám sớm để được kiểm tra và điều trị kịp thời. Những người có người thân mắc suy thận hoặc viêm cầu thận IgA nên tầm soát chức năng thận định kỳ, xét nghiệm đạm niệu, creatinin máu, siêu âm hệ tiết niệu để phát hiện sớm các bất thường.
Để phòng ngừa bệnh thận, cần uống nhiều nước, nên khởi đầu ngày mới với cốc nước 300 ml, ngay từ lúc ngủ dậy, giúp thanh lọc cơ thể. Ăn uống lành mạnh, hạn chế ăn mặn. Tăng cường vận động thể lực. Tránh chất kích thích, không hút thuốc lá, hạn chế bia rượu.
Khám sức khỏe mỗi năm một lần giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm, tránh biến chứng nặng phải chạy thận suốt đời. Cần kiểm soát tốt các bệnh nền như tăng huyết áp, đái tháo đường, tuân thủ điều trị theo chỉ định, không tự ý bỏ thuốc khi thấy cơ thể khỏe. Không ít người mắc những bệnh này nhưng không tuân thủ điều trị của bác sĩ, do thấy bản thân vẫn khỏe, dẫn đến biến chứng suy thận.
“Chỉ cần xét nghiệm nước tiểu mỗi năm, chi phí chỉ vài chục nghìn đồng, người trẻ đã có thể phát hiện sớm bệnh thận và tránh phải chạy thận suốt đời”, bác sĩ Bách nói, thêm rằng tại nhiều quốc gia như Nhật Bản, nhờ làm tốt chính sách tầm soát định kỳ, chữa trị kịp thời, tỷ lệ người trẻ mắc bệnh thận rất thấp.
Lê Phương
