9 năm liên tiếp tỷ lệ sinh giảm thấp kỷ lục, chính phủ Nhật Bản thúc đẩy kế hoạch miễn toàn bộ chi phí sinh con tiêu chuẩn, có thể áp dụng từ năm tài chính 2026.
Dân số Nhật Bản đang ít dần với tốc độ báo động dẫn đến cuộc khủng hoảng nhân khẩu học nghiêm trọng. Năm ngoái, chỉ hơn 720.000 trẻ em được sinh ra tại nước này, đánh dấu năm thứ 9 liên tiếp số ca sinh giảm và là mức thấp chưa từng có trong 125 năm qua. Hiện tại, khoảng 30% dân số Nhật Bản từ 65 tuổi trở lên, làm trầm trọng thêm áp lực kinh tế – xã hội và kéo lùi nền kinh tế lớn thứ hai châu Á.
Viện Nghiên cứu Quốc gia về Dân số và An sinh Xã hội Nhật Bản dự báo nếu xu hướng này tiếp diễn, dân số hơn 126 triệu người (năm 2020) của nước này sẽ giảm xuống dưới 100 triệu vào năm 2056.
Một em bé chào đời được chăm sóc tại bệnh viện. Ảnh minh họa: Wataru Ito
Để đảo ngược tình thế, hội đồng chuyên gia của chính phủ ngày 14/5 thông qua khuyến nghị cải tổ chính sách toàn diện. Ngay sau đó, Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản công bố kế hoạch loại bỏ chi phí tự trả cho các khoản sinh con tiêu chuẩn, với mục tiêu thực hiện vào năm tài chính 2026.
Đây được xem là một bước đi cấp thiết bởi chính sách hiện hành bị cho là không còn đủ sức nặng. Theo quy định hiện tại, trường hợp sinh thường không được bảo hiểm y tế quốc gia chi trả. Thay vào đó, chính phủ cung cấp một khoản “trợ cấp sinh con trọn gói” 500.000 yên (khoảng 3.400 USD).
Tuy nhiên, khoản trợ cấp này ngày càng không đủ so với chi phí thực tế. Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi báo cáo chi phí trung bình toàn quốc cho một ca sinh thường nửa đầu năm 2024 là khoảng 518.000 yên, tăng từ 417.000 yên năm 2012. Chi phí ở các đô thị lớn như Tokyo còn cao hơn đáng kể, trung bình 625.000 yên. Theo dữ liệu từ tháng 5/2023 đến tháng 9/2024, trong khoảng 45% trường hợp, khoản trợ cấp 500.000 yên không đủ chi trả, buộc các gia đình phải tự bỏ thêm tiền túi.
Bộ Y tế ủng hộ phương hướng này, cách thức thực hiện cụ thể vẫn đang được xem xét. Hai phương pháp chính đang được nghiên cứu gồm mở rộng phạm vi bảo hiểm y tế công để bao gồm cả sinh thường với mức đồng chi trả bằng không và tăng đáng kể khoản trợ cấp sinh con hiện có để chi trả toàn bộ chi phí tiêu chuẩn.
Kế hoạch miễn phí sinh con là động thái mới nhất trong hàng loạt nỗ lực “vung tiền” khuyến sinh của Nhật Bản. Từ nhiều năm nay, nước này duy trì “Trợ cấp trẻ em” hàng tháng, với 15.000 yên cho trẻ dưới 3 tuổi và 10.000 yên cho đến khi học xong trung học cơ sở. “Chương trình Hỗ trợ Chi phí Nhi khoa” cũng được áp dụng, đảm bảo trẻ em được khám bác sĩ miễn phí đến hết 3 tuổi và chỉ trả tối đa 500 yên mỗi lần khám cho đến hết trung học phổ thông.
Ngoài ra, các gia đình còn được tiếp cận nhiều dịch vụ miễn phí như lớp học nuôi dạy con cái và dịch vụ chuyên gia y tế thăm khám tại nhà.
Bất chấp các nỗ lực hào phóng, tỷ lệ sinh vẫn chưa phục hồi. Vì vậy, chính phủ còn thúc đẩy các kế hoạch tham vọng hơn như mở rộng trợ cấp trẻ em hàng tháng đến 18 tuổi (hết bậc trung học), loại bỏ mức trần thu nhập của cha mẹ và tăng gấp đôi trợ cấp (lên 30.000 yên một tháng) cho con thứ 3 trở đi. Một mục tiêu khác là gây áp lực để các doanh nghiệp nâng tỷ lệ nam giới nghỉ phép chăm con từ 17% (năm 2022) lên 80% vào năm 2030.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia quốc tế hoài nghi rằng tiền bạc không thể giải quyết được gốc rễ vấn đề. Bà Christina L. Davis, giáo sư Chính trị Nhật Bản tại Đại học Harvard, cho rằng tỷ lệ sinh rất thấp của Nhật Bản phản ánh “các điều kiện xã hội rộng lớn hơn liên quan đến thị trường lao động và các chuẩn mực về vai trò làm mẹ”.
Đồng tình, ông Kazuo Yamaguchi, giáo sư xã hội học tại Đại học Chicago, chỉ rõ: “Vấn đề không nằm ở chi phí sinh con. Tỷ lệ sinh thấp chủ yếu là do tỷ lệ kết hôn thấp”. Theo ông, nhiều phụ nữ không kết hôn vì không tin hôn nhân sẽ mang lại hạnh phúc, do tình trạng bất bình đẳng giới cao cả trong công việc lẫn phân công lao động gia đình.
Hơn 50% phụ nữ là lao động không chính thức với thu nhập rất thấp. Một khi kết hôn, nhiều người phải rời bỏ công việc chính thức vì hệ thống việc làm đòi hỏi thời gian làm việc kéo dài và sự phân công lao động gia đình bất bình đẳng. Ông Yamaguchi nói: “Đạt được một xã hội bình đẳng giới là giải pháp duy nhất cho tỷ lệ sinh đang giảm của Nhật Bản”.
Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản dự kiến trình một kế hoạch dự thảo chi tiết về ngân sách và hậu cần vào cuối năm nay. Nếu được thông qua, kế hoạch miễn phí sinh con sẽ được đưa vào ngân sách quốc gia tài khóa 2026.
Bình Minh (Theo Newsweek, Savvy Tokyo, Tokyo Weekender)
