Việt vị là gì?
Thuật ngữ “việt vị” bắt nguồn từ chữ Hán, trong đó “việt” có nghĩa là vượt qua và “vị” là vị trí, tức là vượt quá vị trí cho phép.
Theo luật, một cầu thủ bị coi là ở vị trí việt vị nếu tại thời điểm đồng đội chuyền bóng hoặc chạm bóng, cầu thủ đó đứng gần khung thành đối phương hơn cả bóng và cầu thủ phòng ngự thứ hai cuối cùng của đối phương (bao gồm cả thủ môn). Nói cách khác, đó là khi cầu thủ nhận bóng gần khung thành đối phương, đối mặt trực tiếp với thủ môn hoặc chỉ còn một hậu vệ duy nhất phía trước.
Vị trí việt vị và lỗi việt vị khác gì nhau?
Trong bóng đá, có sự nhầm lẫn phổ biến giữa vị trí việt vị và lỗi việt vị.
Việc đứng ở vị trí việt vị không tự động bị thổi phạt lỗi, mà chỉ là điều kiện để cầu thủ có thể bị phạt nếu tham gia vào tình huống bóng. Một cầu thủ có thể đứng ở vị trí việt vị mà vẫn không bị phạt nếu người đó không tham gia tích cực vào trận đấu, không can thiệp vào hành động của cầu thủ đối phương.
Cầu thủ chỉ bị xử phạt lỗi khi đang ở vị trí việt vị mà sau đó tham gia tích cực vào đường bóng, hoặc ảnh hưởng đến đối thủ.
Cách tính lỗi việt vị trong bóng đá
Một cầu thủ đang ở vị trí việt vị chỉ bị thổi phạt lỗi việt vị nếu đồng thời thỏa mãn các điều kiện về vị trí và hành vi tại thời điểm đồng đội chuyền bóng hoặc chạm bóng.
Các điều kiện về vị trí việt vị bao gồm việc cầu thủ đó đứng ở phần sân của đối phương (không tính đường giữa sân), có ít hơn hai cầu thủ của đối phương đứng giữa anh ta và đường biên ngang cuối sân đối phương so với bóng (tức là đứng dưới cầu thủ phòng ngự thứ hai cuối cùng), đứng phía trước trái bóng (theo hướng tấn công).
Các điều kiện về hành vi phạm lỗi (chỉ xảy ra khi đang ở vị trí việt vị) bao gồm trực tiếp chạm vào quả bóng được chuyền bởi đồng đội, cản trở đối phương, gây ảnh hưởng đến tầm nhìn hoặc khả năng chơi bóng của đối phương, ngăn cản đối phương chơi bóng, hoặc tranh chấp bóng với đối phương, giành lợi thế từ vị trí việt vị (tham gia vào tình huống khi quả bóng bật ra từ cột dọc, xà ngang hoặc từ một cầu thủ đối phương).
Khi có lỗi việt vị, trọng tài sẽ dừng trận đấu và trao một quả phạt gián tiếp cho đội phòng thủ từ vị trí cầu thủ phạm lỗi đã tham gia vào trận đấu.
Các trường hợp ngoại lệ không bị tính lỗi việt vị
Cầu thủ đứng ở vị trí việt vị sẽ không bị phạt nếu nhận bóng trực tiếp từ quả phát bóng (Goal kick), quả ném biên (Throw-in), quả phạt góc (Corner kick).
Ý nghĩa chiến thuật của việt vị
Luật việt vị yêu cầu tiền đạo phải ở vị trí không việt vị khi bóng được chuyền về phía họ, hạn chế khả năng họ nhận bóng phía sau hàng phòng ngự đối thủ. Điều này buộc đội tấn công phải có chiến thuật di chuyển và chuyền bóng rõ ràng, với những đường chuyền đúng thời điểm và các pha chạy chỗ nhanh để di chuyển vào vị trí có lợi sau khi bóng đã được đá.
Các đội phòng ngự thường sử dụng chiến thuật “bẫy việt vị” bằng cách đẩy cao hàng phòng ngự một cách đồng bộ nhằm khiến cầu thủ đối phương rơi vào tư thế việt vị. Tuy nhiên, chiến thuật này được mô tả là “con dao hai lưỡi” vì nó đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng và tập trung cao độ, chỉ một sai lầm nhỏ cũng có thể tạo ra khoảng trống nguy hiểm.
Tính phức tạp và gây tranh cãi của việc xác định việt vị
Luật việt vị được xem là một trong những luật khó thực thi đúng đắn nhất trong bóng đá.
Việc xác định lỗi việt vị phụ thuộc vào khả năng quan sát và đánh giá của trọng tài và các trợ lý. Các quyết định thường chỉ là sự khác biệt trong vài centimet hoặc milimet, nhưng lại vô cùng quan trọng vì chúng quyết định liệu một tình huống tấn công có được tiếp tục hay một bàn thắng có được công nhận hay không. Tốc độ trận đấu nhanh cùng với chuyển động của cầu thủ có thể che khuất tầm nhìn, khiến việc phát hiện lỗi trở nên khó khăn cho trọng tài biên.
Những tình huống việt vị sát sao như pha của Raheem Sterling (Premier League 2021) hay Lautaro Martinez (World Cup 2022) cho thấy tính phức tạp và gây tranh cãi của luật này ngay cả khi có sự hỗ trợ của công nghệ.
Vai trò của Công nghệ VAR và SAOT (bắt việt vị bán tự động)
Công nghệ VAR (Video Assistant Referee) ra đời nhằm phân tích các tình huống việt vị chính xác hơn. Trọng tài VAR sử dụng công nghệ đồ họa 3D để kẻ các đường vạch ảo chính xác trên sân, so sánh vị trí của bộ phận cơ thể hợp lệ của cầu thủ tấn công (không tính tay và cánh tay) với cầu thủ phòng ngự thứ hai cuối cùng, nhằm xác định vị trí việt vị với độ chính xác đến từng milimet. Dù VAR giúp giảm thiểu sai sót, nhưng nó cũng gây tranh cãi khi đưa ra các quyết định việt vị chỉ tính bằng vài milimet.
Để khắc phục vấn đề này và tăng tốc độ ra quyết định, Công nghệ Bắt Việt Vị Bán Tự Động (Semi-Automated Offside Technology – SAOT) đã được giới thiệu. Công nghệ này sử dụng 12 camera chuyên dụng gắn dưới mái vòm sân vận động để theo dõi quả bóng và theo dõi 29 điểm dữ liệu trên mỗi cầu thủ, cập nhật 50 lần/giây. Khi một tình huống việt vị xảy ra, dữ liệu được gửi nhanh chóng đến phòng VAR để xác nhận, giúp giảm thời gian chờ đợi và tăng độ chính xác. SAOT đã được áp dụng thành công tại World Cup 2022 và Asian Cup 2023.
Để dễ hình dung, luật việt vị giống như một bức tường lửa vô hình trên sân bóng; nó không phải là một lỗi khi bạn đứng cạnh bức tường đó (vị trí việt vị), nhưng nó sẽ là một lỗi (lỗi việt vị) nếu bạn cố gắng vượt qua bức tường đó để chạm vào bóng hoặc làm ảnh hưởng đến người phòng ngự ngay tại thời điểm bóng được chuyền đi. Sự hỗ trợ của VAR và SAOT hiện nay giống như việc lắp thêm các camera siêu tốc và hệ thống tia laser để xác định chính xác liệu “bộ phận hợp lệ” của cầu thủ tấn công có thực sự chạm vào bức tường lửa vô hình đó hay chưa, dù chỉ là vài milimet.
