Đền Cùng – Giếng Ngọc nằm tại phường Kinh Bắc, tỉnh Bắc Ninh (trước đây thuộc làng Diềm – khu Viêm Xá, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh).
Ngôi đền cũng gắn liền với những câu chuyện ly kỳ về “ông cá thần”, giếng nước thiêng chưa bao giờ cạn. Ngày nay cùng với Đền Đô, đình làng Đình Bảng, chùa Tiêu, chùa Dâu,… Đền Cùng – Giếng Ngọc cũng là điểm du lịch thu hút đông đảo khách thập phương về tham quan, cầu tình duyên, công danh sự nghiệp.
Theo Cổng thông tin điện tử Bắc Ninh, Đền Cùng – Giếng Ngọc là chốn địa linh, hiển ứng thờ mẫu Tam Phủ từ ngàn xưa. Sự linh hiển của Đền Cùng đã nổi tiếng khắp dân gian từ thời Tiền Lý, Tiền Lê, thời Lý. Tương truyền rằng quan quân triều đình đánh giặc dọc tuyến sông Cầu, có đến chốn này cầu xin và đều được ứng nghiệm, đánh bại quân xâm lược…
Đền còn thờ hai nàng công chúa Tiên Dung và Thủy Tiên, con của vua Lý Thánh Tông, vốn có công lập làng và truyền nghề cho dân.
Tại đền có một giếng cổ, nước xanh trong, chảy ra từ núi Kim Lĩnh mà dân làng Diềm thường gọi là Giếng Ngọc. Giếng có hình bán nguyệt, rộng khoảng 20m2, gồm 11 bậc gạch, 4 bậc đá và 1 bậc gỗ lim ở sát mép giếng.
Dưới đáy giếng là lớp đá ong tự nhiên sâu khoảng 10m. Giếng Ngọc nổi tiếng là nơi có dòng nước ngọt lành, mát lịm, chưa bao giờ cạn và chứa đựng nhiều câu chuyện ly kỳ về 3 “ông cá thần”.
Người dân địa phương cho biết, từ xưa, bà con thường lấy nước ở Giếng Ngọc về để pha trà đãi khách, nấu rượu dùng trong các dịp trọng đại của gia đình và dòng họ. Người dân còn truyền tai nhau, nhờ uống nước Giếng Ngọc mà con gái làng Diềm ai cũng có giọng hát quan họ rất mượt, lại thanh, nổi tiếng khắp nơi.
Tương truyền, trong Giếng Ngọc có cá thần đã sống cả nghìn năm tuổi mà nhân dân trong vùng vẫn gọi với cái tên thành kính “ông cá thần”. Có những trận lũ lịch sử vào các năm 1957, 1971 khiến cả làng Diềm ngập sâu, nhưng 3 “ông cá” vẫn ở lại trong giếng chứ không dời đi.
Đối với du khách đến tham quan và cúng lễ Đền Cùng, nước Giếng Ngọc được cho là mang tới may mắn, khi uống vào sẽ “cầu được ước thấy”. Để lấy nước, du khách phải để giày, dép trên bờ và đi chân trần xuống dưới.
Theo phong tục truyền thống, ngày 3/3 âm lịch hằng năm – tết Thanh minh – được xem là lễ hội Đền Cùng, nhằm tưởng nhớ công lao hai nàng công chúa Ngọc Dung và Thủy Tiên.
Trong ngày này, dân làng thực hiện nghi lễ tát giếng, vệ sinh khuôn viên và tu bổ những phần hư hại xung quanh. Sau đó, đoàn rước kiệu sẽ múc nước từ Giếng Ngọc đưa về đền thờ, cầu mong một năm mới mạnh khỏe, mưa thuận gió hòa.
Dịp tết Nguyên đán hằng năm, rất đông du khách từ khắp nơi tìm đến Đền Cùng – Giếng Ngọc múc nước giếng uống, rửa mặt… với hy vọng năm mới tình duyên nở rộ, nhiều điều tốt lành.
