Nữ giáo sư lỡ tin báo giải Nobel vì tưởng ‘cuộc gọi rác’

Điện thoại của Mary E. Brunkow vang lên lúc 1h, màn hình hiện một số điện thoại từ Thụy Điển, “chắc cuộc gọi rác”, bà nghĩ rồi tắt máy ngủ tiếp.

Chồng bà, ông Ross Colquhoun, cũng làm tương tự với chiếc điện thoại của mình, vốn bắt đầu đổ chuông một cách kỳ lạ. Lúc ấy, bà không nghĩ cuộc gọi rạng sáng 6/10 (giờ Mỹ) là từ Ủy ban Nobel để báo tin chiến thắng. Chỉ đến khi phóng viên ảnh của hãng tin AP xuất hiện trước cửa nhà ở Seattle, đánh thức cả con chó lẫn chồng bà, sự thật mới vỡ lẽ với Brunkow: Bà đã đoạt giải Nobel Y Sinh 2025.

Ông Colquhoun nhớ lại phản ứng đầu tiên của vợ: “Khi tôi báo tin đã thắng, cô ấy nói: ‘Đừng ngớ ngẩn'”.

Bà Brunkow kể chỉ cho phép nữ nhiếp ảnh gia Lindsey Wasson vào trong sau khi cô này đưa thông cáo báo chí chính thức của giải Nobel qua cửa sổ để làm bằng chứng. Hơn một tiếng rưỡi sau, lúc 4h30, bà ngồi bên bàn ăn dưới nhà và trả lời điện thoại của ông Adam Smith từ Ủy ban Nobel. Bà Brunkow cho biết đã không hề trông đợi cuộc gọi nào từ Stockholm, Thụy Điển.

Giáo sư Brunkow sinh năm 1961, nhận bằng tiến sĩ tại Đại học Princeton và hiện là Quản lý Chương trình Cấp cao tại Viện Sinh học Hệ thống ở Seattle, Mỹ. Sự bất ngờ đầy khiêm tốn này hoàn toàn trái ngược với tầm quan trọng trong khám phá của bà. Bà Brunkow cùng tiến sĩ Fred Ramsdell (Mỹ) và giáo sư Shimon Sakaguchi (Nhật Bản) được vinh danh cho công trình đột phá về “cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi”.

Bà Brunkow biết tin đoạt giải Nobel sau khi một phóng viên hãng AP đến nhà vào lúc sáng sớm báo tin. Ảnh: AP

“Cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi” đề cập đến một cơ chế tinh vi nhưng cực kỳ quan trọng trong hệ miễn dịch của con người, giúp cơ thể chống lại các mối đe dọa từ bên ngoài và duy trì sự cân bằng mà không tự tấn công chính hệ thống của mình. Trong nhiều năm, giới khoa học cho rằng sự cân bằng này đạt được chủ yếu thông qua “dung nạp miễn dịch trung ương”. Tuy nhiên, ba học giả người Mỹ và Nhật Bản đã bổ sung thêm một khía cạnh phức tạp hơn vào lý thuyết này.

Công trình bắt đầu với khám phá của ông Sakaguchi vào năm 1995 về một phân nhóm tế bào T chưa từng được biết đến, ngày nay gọi là tế bào T điều hòa (T-regs). Sau đó, năm 2001, bà Brunkow và ông Ramsdell phát hiện ra đột biến thủ phạm trong một gene tên là Foxp3. Hai năm sau, ông Sakaguchi liên kết các khám phá này để chỉ ra rằng gene Foxp3 kiểm soát sự phát triển của các tế bào T-regs, những “vệ sĩ” có nhiệm vụ ngăn chặn các tế bào T khác hoạt động quá khích. Khám phá này đã tạo ra một nhánh mới trong ngành miễn dịch học, mở đường cho các liệu pháp điều trị ung thư, bệnh tự miễn và có ý nghĩa quan trọng trong cấy ghép nội tạng.

“Những khám phá của họ có ý nghĩa quyết định đối với sự hiểu biết của chúng ta về cách hệ miễn dịch hoạt động và tại sao tất cả chúng ta không mắc các bệnh tự miễn nghiêm trọng”, ông Olle Kämpe, chủ tịch Ủy ban Nobel, đánh giá.

Sự can đảm và kiên trì giúp bà Brunkow đạt giải Nobel được bộc lộ từ khi bà còn là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Princeton vào cuối những năm 1980. Công trình tiến sĩ của bà Brunkow tập trung vào một chủ đề hoàn toàn không liên quan đến giải Nobel của bà sau này: gene H19. Trên website, Đại học Princeton ghi nhận bà là một trong những sinh viên đầu tiên dám thách thức gene H19 bí ẩn trong phòng thí nghiệm. Gene H19 đã góp phần giúp giới học thuật hiểu rõ hơn về cơ chế ghi dấu gene. Bà Elizabeth Gavis, trưởng khoa Sinh học Phân tử của trường, cho biết gene này từng bị các nhà khoa học khác xem là “rác”.

“Lúc đó, chúng tôi đang nghiên cứu một gene cực kỳ bí ẩn và đó cũng là RNA dài không mã hóa đầu tiên được mô tả. Nó chắc chắn phải có một chức năng quan trọng, chứ không phải là ‘rác’ hay một gene đột biến không còn chức năng”, giáo sư Shirley M. Tilghman, hiệu trưởng danh dự của trường và là một nhà sinh học phân tử uy tín, kể. Từng là người hướng dẫn tiến sĩ của bà Brunkow, giáo sư Tilghman nhận xét khi còn là sinh viên, “cô ấy rất táo bạo và vô cùng thông minh”.

Các nhà khoa học cho biết nghiên cứu tiến sĩ của Brunkow tập trung vào một gene có vẻ “không được ưa chuộng” nhưng hy vọng câu chuyện của bà truyền cảm hứng cho sinh viên “can đảm, đặt những câu hỏi khó và đón nhận quá trình học hỏi để trở thành một nhà khoa học”.

Giải Nobel Y Sinh 2025 được công bố bởi Hội đồng Nobel tại Viện Karolinska ở Stockholm, Thụy Điển, hôm 6/10. Giải thưởng trị giá 11 triệu kronor Thụy Điển (khoảng 1,2 triệu USD) và được chia đều cho ba người. Người đoạt giải sẽ được trao chứng nhận Nobel, huân chương Nobel và tiền thưởng vào ngày 10/12. Các nhà khoa học thường phải đợi nhiều thập kỷ để công trình của họ được Hội đồng Giám khảo Nobel công nhận.