Tâm thần phân liệt không chỉ “cướp” đi tuổi trẻ, mà còn đẩy người bệnh vào vòng xoáy ảo giác, hoang tưởng, khiến cả cuộc đời họ bị đảo lộn không lối thoát.
Tháng 2/2002, Henry Cockburn, chàng sinh viên nghệ thuật 20 tuổi, rời Đại học Brighton, Anh, để thỏa mãn khát khao về một cuộc sống kỳ diệu bên ngoài thành phố. Anh cũng muốn đi bộ chân trần gần 113 km để trở về ngôi nhà thời thơ ấu của mình ở thành phố Canterbury.
Đi được khoảng 24 km, Cockburn nghe thấy tiếng máy bay ở phía xa và “tin một thế lực xấu đã biết mình rời đi”. Nghĩ mình bị theo dõi, chàng trai lao xuống vùng nước thủy triều lạnh giá của cửa sông Newhaven và bơi đi để thoát thân. Các ngư dân đã tìm thấy, cứu anh ngay trước khi bất tỉnh vì hạ thân nhiệt. Sau khi được hồi sức tại một bệnh viện đa khoa, Cockburn được chuyển đến bệnh viện tâm thần, nơi các bác sĩ chẩn đoán anh mắc tâm thần phân liệt. Đó là cơ sở đầu tiên trong số nhiều nơi anh trải qua 8 năm tiếp theo.
Tâm thần phân liệt là một trong những bệnh tâm thần nổi tiếng nhất và bị hiểu nhầm nhiều nhất. Theo Hiệp hội Tâm thần học Mỹ, bệnh ảnh hưởng đến 0,32% dân số toàn cầu, tức khoảng 24 triệu người. Đây là một rối loạn não mạn tính thường có các triệu chứng như loạn thần, hoang tưởng, ảo giác, thiếu động lực, tư duy và lời nói lộn xộn.
Trường hợp của Cockburn phản ánh một dạng khởi phát điển hình: ở tuổi trưởng thành sớm, một đợt bùng phát tâm lý dẫn đến những niềm tin sai lệch, ảo giác và hoang tưởng. “Tôi xem đó là một sự thức tỉnh tâm linh hơn là bệnh tâm thần phân liệt hoang tưởng”, Cockburn nhớ lại. “Cảm giác gần như thể tôi đang chạy trốn”. Anh từng khá bực bội và tức giận, tự hỏi tại sao mọi người không thể hiểu mình.
“Bây giờ thì tôi phần nào hiểu được quan điểm của họ hơn”, Cockburn chia sẻ.
Henry Cockburn. Ảnh: Pete Edlin
Khi nào bệnh khởi phát?
Các chuyên gia cho biết triệu chứng của tâm thần phân liệt thường bắt đầu trong độ tuổi từ 15 đến 25. Theo giáo sư Daniel Weinberger từ Đại học Johns Hopkins, một người có thể đang sống ổn thỏa, thậm chí rất thành công, rồi đột nhiên trải qua cái mà giới chuyên môn gọi là “đợt phát bệnh đầu tiên”. Tình trạng này khiến họ mất đi khả năng sinh hoạt bình thường.
Với giáo sư tâm thần học Deepak D’Souza, giám đốc Nhóm nghiên cứu Dược lý Thần kinh Bệnh Tâm thần phân liệt tại Đại học Yale, “tâm thần phân liệt là căn bệnh tâm thần tàn khốc nhất bởi vì nó tấn công một người trước khi họ kịp phát huy hết tiềm năng của mình”. Nghiên cứu cho thấy sự gián đoạn này có thể bắt nguồn từ những biến đổi trong quá trình phát triển thần kinh bình thường ở tuổi vị thành niên. Nhưng với một số người, nền tảng cho những thay đổi này có thể đã được hình thành ngay từ thời thơ ấu và cần đến 20 năm để não bộ trưởng thành thì các ảnh hưởng của bệnh mới bộc lộ rõ rệt, theo ông Weinberger.
Theo ông D’Souza, bệnh tâm thần phân liệt chủ yếu gặp ở nam giới. “Tuy nhiên, lại có một đỉnh bệnh thứ hai ở phụ nữ vào độ tuổi đầu 50, được cho là liên quan đến thời kỳ mãn kinh”, ông nói.
Nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh vẫn chưa rõ ràng nhưng có một số yếu tố được biết đến, bao gồm hóa học não bộ (brain chemistry) và di truyền. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra những bất thường về cấu trúc trong não của người bệnh. Một thai kỳ phức tạp (tiền sản giật, chuyển dạ kéo dài, nhẹ cân) có thể làm tăng gấp đôi nguy cơ của trẻ. Căng thẳng và chấn thương tâm lý cũng là các yếu tố nguy cơ.
Vai trò của chất kích thích
Sử dụng chất gây ảo giác ở tuổi vị thành niên là một yếu tố nguy cơ khác. Theo D’Souza, điều này một phần là do hiệu lực của cần sa ngày nay mạnh gấp 5 đến 20 lần so với những năm 1970. Thêm vào đó, “giới trẻ đang sử dụng nó vào thời điểm não bộ đang trải qua một sự biến động lớn”.
Khi được chẩn đoán ở tuổi 20, Cockburn đã sử dụng cần sa và rượu nhiều lần một tuần kể từ năm 14 tuổi. Anh không nghĩ chất kích thích gây ra bệnh của mình nhưng cũng đã có những hành vi bất thường như đi chân trần vào mùa đông. Các hóa chất trong cần sa bắt chước phân tử tự nhiên trong não gọi là endocannabinoid, có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tâm trạng, học tập và sự phát triển thần kinh. “Hãy tưởng tượng hệ thống này đang hoạt động bình thường và rồi nó bị tấn công dồn dập bởi THC (thành phần hoạt động chính trong cần sa)”, D’Souza phân tích. Tuy nhiên, Weinberger cho rằng nghiên cứu về mối liên hệ này vẫn còn gây tranh cãi.
Các triệu chứng của tâm thần phân liệt
Các triệu chứng của bệnh ảnh hưởng cảm xúc, suy nghĩ và hành động của một người. Hoang tưởng, tức là tin vào những điều không có thật, là triệu chứng phổ biến. Chúng có thể “cực kỳ đáng lo ngại, giày vò và gây suy nhược”, Weinberger cho biết. Một người có thể nghĩ rằng CIA đã xâm nhập điện thoại của họ nên tháo pin ra. Cockburn từng đọc một cuốn tiểu thuyết và tin rằng thế giới được tạo ra từ một bài hát, giống như trong truyện. “Tôi đọc sách giả tưởng rồi tìm kiếm điều kỳ ảo ngay trong thực tại của thế giới này”, Cockburn kể. Anh cũng cảm thấy cây cối, chim chóc có thể nói chuyện với mình hoặc anh trò chuyện được với các linh hồn. Một lần, một cái cây “bảo” Cockburn có thể rap và anh bắt đầu theo đuổi bộ môn này.
Ảo giác cũng rất phổ biến, chẳng hạn nói chuyện với người không có ở đó. Cockburn đôi khi nhìn thấy những tay súng bắn tỉa bên ngoài cửa sổ phòng bệnh của mình. Những hoang tưởng, ảo giác này có thể dẫn đến sợ hãi và paranoia (chứng hoang tưởng bị theo dõi, bị hại). Ảo giác thường có dạng những giọng nói trong đầu, có thể ra lệnh cho người bệnh thực hiện các hành động khó chống cự, ngay cả khi chúng mang tính tự hủy hoại. Khoảng 5% đến 13% bệnh nhân chết do tự tử, đôi khi là do tuân theo mệnh lệnh của ảo giác. Các triệu chứng phổ biến khác bao gồm suy giảm nhận thức (khó lập kế hoạch, xử lý thông tin), lời nói lộn xộn, cử động bất thường, thiếu động lực và cô lập xã hội.
Tâm thần phân liệt không thể chữa khỏi nhưng có thể được cải thiện đáng kể bằng sự kết hợp giữa thuốc và các liệu pháp. Hiệu quả nhất là thuốc chống loạn thần, giúp kiểm soát các triệu chứng. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất trong điều trị là việc bệnh nhân không dùng thuốc, đôi khi do chứng Anosognosia (không nhận thức được mình bị bệnh), ảnh hưởng đến 50% đến 98% người bệnh. Các liệu pháp khác như trò chuyện, huấn luyện kỹ năng xã hội và nhận thức hành vi (CBT).
Kể từ khi xuất viện lần cuối vào năm 2011, Cockburn đã kiểm soát tốt bệnh tình nhờ thuốc, tư vấn và CBT. Hiện Cockburn không hẹn hò nhưng có bạn bè thân thiết và gia đình. Anh đã hoàn thành bằng cử nhân, sống bằng trợ cấp khuyết tật, đôi khi bán tranh. Cockburn thỉnh thoảng bị hoảng loạn nhưng đã biết cách vượt qua. Năm 2011, anh cùng cha mình, nhà báo Patrick Cockburn, viết một cuốn hồi ký. Cuốn sách đã được đề cử giải thưởng và chuyển thể thành kịch phát thanh.
“Nghe có vẻ sáo rỗng nhưng đừng bỏ cuộc”, Cockburn khuyên. “Tôi luôn tin rằng ngay cả trong những khoảnh khắc đen tối nhất, luôn có ai đó ở đâu đó đang dõi theo bạn. Bạn không hề đơn độc”.
Bình Minh (Theo CNN)
