Nửa đời gắn bó với mắm và cá khô, ông Sang, 52 tuổi, ở TP HCM, không ngờ thói quen ăn mặn lại dẫn đến nguy cơ suy thận, buộc ông thay đổi cách sống.
Hồi tháng 9 năm ngoái, trong cuộc kiểm tra sức khỏe định kỳ, bác sĩ thông báo huyết áp của ông tăng 180/120 mmHg, Creatinine cao, GFR (tốc độ lọc cầu thận) giảm, nguy cơ suy thận cận kề. Kể với bác sĩ Bệnh viện Đại học Y dược về tiền sử sức khỏe, người đàn ông cho biết hoàn toàn khỏe mạnh, không hút thuốc, không rượu bia, không có bệnh nền, chỉ có một thói quen duy nhất – ăn mặn.
“Tôi thường ăn mắm kèm cơm, lúc nào cũng phải có mắm tôm, mắm tép, mắm cá linh… Ăn vậy mới có vị”, ông nói, thêm rằng tủ bếp chứa đầy đủ các loại đồ khô, từ cá khô, tôm khô đến thịt khô. Các bác sĩ kê thuốc huyết áp và tư vấn cho ông Sang chế độ ăn giảm muối. Sau 6 tháng tuân thủ điều trị và thay đổi chế độ ăn, chức năng thận của người đàn ông cải thiện, huyết áp ổn định ở mức 120-125/80 mmHg.
Trường hợp khác, Minh, 21 tuổi, học năm cuối tại một trường đại học ở Hà Nội, để đối phó với áp lực học tập, anh thường xuyên sử dụng nước tăng lực, đôi khi uống thêm thuốc giảm đau để duy trì sự tỉnh táo khi học đêm. Dù đã xuất hiện các dấu hiệu mệt mỏi và tiểu ít, chàng trai vẫn chủ quan không đi khám.
Chỉ khi tình trạng trở nên nghiêm trọng với các triệu chứng phù chân, nôn liên tục, kiệt sức, bạn cùng phòng mới đưa anh đến Bệnh viện Bạch Mai cấp cứu. Tại đây, bác sĩ Dương Minh Tuấn, Khoa Nội tiết và Đái tháo đường, xác định chức năng thận của bệnh nhân chỉ còn dưới 20%. Theo bác sĩ Tuấn, thói quen sinh hoạt thiếu khoa học, đặc biệt là việc lạm dụng nước tăng lực, đã gây tổn thương nghiêm trọng đến thận. Bệnh nhân được điều trị tích cực, nhưng chức năng thận khó có thể phục hồi như ban đầu.
Bệnh nhân chạy thận tại Bệnh viện Chợ Rẫy, TP HCM, tháng 3/2024. Ảnh: Phùng Tiên
Tương tự, Hân, 27 tuổi, thường xuyên chỉ ngủ hai tiếng mỗi đêm, đau nhức xương tay chân, khó thở, phù chân và ho có đờm kéo dài từ đầu năm 2024. Tin rằng những dấu hiệu này sẽ tự biến mất, cô không đi khám. Giữa năm, cô bất ngờ ngất xỉu tại nơi làm việc. Khi nhập viện, bác sĩ kết luận thiếu nữ suy thận giai đoạn cuối. Hân sinh hoạt thiếu lành mạnh trong nhiều năm, thường xuyên thức khuya, uống nước ngọt.
“Những thói quen này em duy trì từ thời còn đi học, lúc đó em thấy cơ thể chịu được nên đâu quan tâm gì”, cô gái nói.
Cô gái chia sẻ chưa từng biết về bệnh suy thận và không lường trước mức độ nguy hiểm. Khi nhận kết quả, bệnh nhân bắt đầu tìm hiểu và biết mình phải chạy thận suốt đời hoặc ghép thận mới sống được. May mắn, cô được hồi sinh nhờ quả thận mẹ hiến tặng, ghép thành công hồi giữa tháng 5.
Việt Nam hiện có khoảng 12,8% dân số mắc bệnh thận mạn, tương đương hơn 8,7 triệu người. Đáng chú ý, tỷ lệ mắc mới hàng năm khoảng 8.000 người, trong đó nhóm tuổi từ 18-30 chiếm 20-30%. Số người cần phải lọc máu lên tới khoảng 800.000 người, chiếm 0,1% dân số. Ngoài các bệnh lý thận, tăng huyết áp và đái tháo đường, lối sống thiếu lành mạnh cũng là nguyên nhân gây suy thận. Trong đó, ăn nhiều muối, lạm dụng đồ uống có đường là thói quen của nhiều người Việt, và đều gây hại cho thận.
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi người trưởng thành nên tiêu thụ ít hơn 5 g muối mỗi ngày, tương đương khoảng 2.000 mg natri. Tuy nhiên, khảo sát của Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho thấy trung bình người Việt đang tiêu thụ gấp đôi ngưỡng khuyến cáo này.
TS.BS Ngô Thị Kim Oanh, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM – Cơ sở 3 thói quen ăn mặn kéo dài là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu làm tổn thương cấu trúc cầu thận. Khi lượng natri đưa vào cơ thể vượt quá ngưỡng xử lý sinh lý, thận buộc phải tăng cường hoạt động để bài tiết lượng muối dư thừa. Quá trình này dẫn đến tăng áp lực lọc tại cầu thận, kích hoạt hệ renin – angiotensin – aldosterone, từ đó làm tăng huyết áp và thúc đẩy xơ hóa mô kẽ thận.
Mọi thường không nhận ra lượng natri “ẩn” trong chế độ ăn hàng ngày, đặc biệt là từ các loại thực phẩm công nghiệp như mì gói, nước chấm, đồ hộp, thức ăn nhanh và các món khô (khô gà, khô bò). Tình trạng tăng natri mạn tính này không chỉ gây tăng huyết áp mà còn làm tăng bài tiết protein niệu – một chỉ dấu sớm của tổn thương thận mạn.
Bên cạnh ăn mặn, ngưỡng tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam cũng đã tăng mạnh trong những năm qua. Đồ uống có đường, theo định nghĩa của WHO, là tất cả loại đồ uống có chứa đường tự do (đường thêm vào), gồm nước ngọt không chứa cồn có ga hoặc không có ga; nước ép trái cây rau củ, đồ uống từ trái cây rau củ dưới dạng đồ uống; chất cô đặc dạng lỏng và bột, nước có pha chế hương liệu, nước tăng lực và đồ uống cho người chơi thể thao; trà pha sẵn; cà phê pha sẵn và đồ uống sữa có pha chế hương liệu.
Bác sĩ Nguyễn Văn Thanh, Phó trưởng Khoa Nội Thận – Tiết niệu, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho biết đường có thể gây rối loạn chuyển hóa, tăng cân và béo phì, là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến đái tháo đường – một yếu tố nguy cơ chính gây tổn thương mạch máu thận, suy thận mạn tính. Ngoài ra, việc tiêu thụ quá nhiều đường cũng làm tăng khả năng hấp thụ muối, ức chế sản xuất nitric oxide (chất giúp giãn mạch máu), thúc đẩy hình thành sỏi thận.
Tiêu thụ nhiều nước ngọt gây hại thận. Ảnh: encyclopedia
Suy thận là căn bệnh thầm lặng. Trong giai đoạn đầu, các triệu chứng thường không rõ ràng, khiến nhiều người trẻ chỉ phát hiện bệnh khi đã quá muộn. Khi các dấu hiệu như phù chân, tiểu ít, buồn nôn, mệt mỏi xuất hiện, thận đã bị tổn thương nghiêm trọng. Lúc này, việc điều trị chỉ có thể duy trì chức năng còn lại, không thể phục hồi hoàn toàn. Bệnh nhân suy thận mạn phải chạy thận nhân tạo ba lần mỗi tuần, mỗi lần kéo dài hàng giờ đồng hồ. Chi phí điều trị cao, cùng với những tác động tiêu cực đến công việc và sức khỏe tinh thần, có thể đẩy nhiều bệnh nhân trẻ vào trạng thái trầm cảm.
Để bảo vệ thận, các chuyên gia y tế khuyến cáo cần hạn chế tối đa việc sử dụng nước mắm, nước tương, và các loại gia vị đậm đà. Thay vào đó, ưu tiên ăn nhạt, sử dụng chanh hoặc giấm để tăng hương vị. Đồng thời, cần hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn và đọc kỹ nhãn dinh dưỡng để chọn sản phẩm ít natri. Việc giảm tiêu thụ đường bổ sung cũng rất quan trọng, đặc biệt là các loại nước ngọt, trà sữa, bánh kẹo.
Duy trì lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống cân bằng, ngủ đủ giấc, uống đủ nước và tập thể dục thường xuyên là chìa khóa để phòng ngừa bệnh. Người có bệnh nền như tiểu đường hoặc cao huyết áp cần tuân thủ phác đồ điều trị và tái khám định kỳ. Khám sức khỏe ít nhất mỗi năm một lần để kiểm tra chức năng thận, giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời những bất thường.
Mỹ Ý
*Tên nhân vật được thay đổi
